Ở độ cao 1.000 m so với mặt nước biển, cách trung tâm thành phố Nha Trang 100 km và cách thành phố Cam Ranh 40 km, huyện miền núi Khánh Sơn (tỉnh Khánh Hòa) cách trở bởi ngọn đèo Khánh Sơn kỳ ảo uốn lượn bởi núi cao và thung lũng đầy mây. 

Khách chọn mua sầu riêng Khánh Sơn.

Với dân số khoảng 25 ngàn người, tổng diện tích 34.000km2, Khánh Sơn  là vùng đất rộng người thưa. Ở đó, nơi giáp trời nhiều mây chùng và đôi khi có những cơn mưa bất chợt, ngoại trừ thị trấn Tô Hạp với những con đường chính, còn lại là mênh mông vườn cây và đồi núi chập chùng.

Mênh mông vườn cây ấy ở Khánh Sơn đang réo giục chân người tìm tới bởi nơi này đang vào mùa cây trái. Trong quá trình nghiên cứu thổ nhưỡng và lựa chọn loại cây thích hợp, hơn 20 năm nay Khánh Sơn đã trở thành "thủ phủ" của các loại cây ăn trái. Hiện nay, Khánh Sơn đã trở thành vùng cây ăn quả lớn nhất Nam Trung Bộ, với tổng diện tích lên đến hơn 2.700ha với 1.500ha sầu riêng, hơn 330ha bưởi da xanh, gần 70ha chôm chôm và hơn 450ha các loại cây ăn quả khác như: măng cụt, mít nghệ, cam, quýt đường, bơ booth..  Và vào tháng 5 và kéo dài đến hết mùa hè, Khánh Sơn rộn ràng vào mùa cây trái chín.

Khác với các tỉnh miền Nam, các vườn cây trái đôi khi nằm ở những cù lao như Cần Thơ, Vĩnh Long hoặc chen trong những bình nguyên như Bình Dương, Sông Bé… thì Khánh Sơn với địa thế núi rừng nên các vườn trái cây tạo một dáng vẻ lạ, để khi tìm tới giống như bạn đi chinh phục một điều gì đó đầy thích thú. Cũng lạ là cũng là những giống cây đó, đến Khánh Sơn trở thành "danh tiếng", như sầu riêng hạt lép Khánh Sơn múi vàng thơm nức mũi không nơi nào sánh bằng.

Thoát ra khỏi thị trấn Tô Hạp, bạn sẽ gặp rất nhiều con đường, những con đường đều đi đến những vườn cây. Theo đặc điểm thổ nhưỡng, các vườn cây trồng một loại cây khác nhau, các loại cây trồng bạt ngàn, có khi nằm ở dưới một thung lũng, có khi nằm ở một mặt bằng, với những dốc lượn sóng. Thường thì các vườn cây trái không rào chắn, cây cứ mọc và ra trái tự nhiên, chẳng ai hái trộm. Vào những năm chưa có dịch COVID-19, huyện Khánh Sơn có tổ chức ngày hội nông sản ngay tại thị trấn Tô Hạp, nhưng năm nay có dịch, không tổ chức.

Mùa cây trái, cả một miền đất Khánh Sơn nơi nào cũng rộn ràng.  Những cây chôm chôm tróc cho trái rất ngọt, bưởi da xanh cũng rất ngọt và không thể không nói đến loại cây chủ lực: sầu riêng Khánh Sơn. Ai đến Khánh Sơn vào mùa cây trái chín nhất định cũng vào một vườn sầu riêng Khánh Sơn để tận thấy những cây sầu riêng đầy quả, ăn vài múi sầu riêng và mua một ít đem về. Giá mua sầu riêng tại vườn đôi khi chỉ bằng ½ giá bán ở chợ, nên có người mua tới vài chục ký về tặng bạn bè.

Mỗi vườn sầu riêng ở Khánh Sơn rộng vài héc-ta, và đất trồng cũng cao thấp lượn sóng cho nên thăm vườn phải leo lên leo xuống là chuyện bình thường. Ngay cổng vào vườn là nhà của chủ vườn, có cả một khu đất rộng che mái để sầu riêng đã chín. Vào vườn sầu riêng, việc đầu tiên là đi tham quan. Để ngạc nhiên khi nhìn thấy những cây sầu riêng rất lớn, trái đậu chi chít, chủ vườn phải dùng dây neo đỡ để khỏi gãy cành. Cách nhận biết sầu riêng già là dùng một thanh gỗ  hoặc bằng tay, gõ vào trái, nghe âm thanh "bịch bịch" là trái đã chín (vì trái non hái xuống sẽ không chín), Bạn có thể  ghé bất cứ vườn sầu riêng nào, chỉ tham quan và được mời ăn sầu riêng, ăn thoải mái, ăn no thì thôi không mua cũng được. Đặc tính người dân Khánh Sơn là trái chín mới bán, do đó bảo đảm khi mua không bị hớ giá và bảo đảm có trái ngon.

Khánh Sơn đang vào mùa cây trái chín. Tìm tới Khánh Sơn trong những ngày hè, vào vườn cây trái ấy cũng là điều thú vị. 

KHUÊ VIỆT TRƯỜNG